An Láirín Mhuirceach Dhubh

Tráth éigint do bhí bean bhocht ann agus níor ráinig do mhuirín aici ach aon mhac amháin, agus do bhí so go holc aici – go dímhaoin, droch-ghnóthach.  Ní bhíodh puinn air a dhéanamh, agus dá luíod a bhíodh air a dhéanamh ní dheineadh sé é, le neart dímhaointis.  Bhí ana-dhúil aige i scoraíocht, imirt chártaí agus nithe eile don tsórt so: fé mar a déarfá gach aon rud dá olcas, agus gan aon aidhm aige aon ní fónta a dhéanamh, ná puinn cúnaimh a thabhairt don tseana-mhnaoi do mháthair dó.  Bhíodar chun cónaigh i seana-bhotháinín deataigh agus braoín-anuas, agus ní leogfadh an dímhaointeas dó amháin beartín dín a chur ar an mbothán.

Bhíodh sé ag teacht ó scoraíocht ana-dhéanach, agus do bhí áit ann ina raibh gruagach – seana-ghruagach mór.  Do ghabhadh sé in aice an bhaill seo gach aon oíche nuair a bhíodh sé ag teacht ó imirt na gcártaí.  Oíche éigint dá raibh sé ag gabháil ann, do léim an gruagach amach roimis.

“Fiafraím,” arsa an gruagach leis an bhfíde feá buachalla so, “an n-imreofá breith?”
“An dial,” ar seisean, “d’imreoinn – ba chuma liom.”

Fuair an gruagach paca cártaí agus do thosnaigh an imirt idir an mbeirt, agus má thosnaigh do bhuaigh an buachaill seo air.

“Cuir do bhreith!” arsa an gruagach.
“Cuirim do bhreith ort,” ar sisean, “cúirt bhreá go léir a dhéanamh dom in inead an tseana-bhotháin go bhfuilim féin agus mo mháthair chun cónaigh ann!”
“Beidh san amhlaidh!” a dúirt an gruagach.

Nuair a chuaigh sé abhaile ón scoraíocht ní fheadair sé canad isteach, geall leis, go bhféadfadh sé dul sa chúirt álainn go léir a bhí roimis in inead an tseana-bhotháin, agus do bhí an mháthair istigh roimis, agus is ar éigint a aithneodh sí í féin in aon chor ina leithéid d’áit le breáthacht.

Sea.  Bhí san go maith, agus d’inis sé an scéal don mháthair. Ní bhfuair sí aon locht ar an méid sin don scéal.  Níor stop sé den scoraíocht, agus do ráinig, oíche éigint dá raibh sé ag gabháil ann arís, gur léim an gruagach chuige.

“Sea, a fhir mhaith,” ar seisean, “an n-imreofá breith liom arís?”
“Ba chuma liom i dtaobh a dhéanamh,” a dúirt an buachaill seo.

Fuair sé na cártaí agus do thosnaigh an imirt, agus má thosnaigh do bhuaigh sé arís ar an ngruagach.

“Cuir do bhreith!” arsa an gruagach.
“Cuirim do bhreith ort,” ar sisean, “fuíollach troscáin agus bídh agus saibhris a chur sa chaisleán so, nó sa chúirt seo, ag triall orm.

Ní choinneodh sé mise agus mo mháthair inár mbeathaigh a bheith ag féachaint ar na fallaí breátha atá ansúd!”

“Sea,” a dúirt an gruagach: “beidh san amhlaidh!”

Do bhí an saol ar a dtoil ar fad ansan acu, agus dá fheabhas saol a bhí acu ní fhanfadh an mac aon oíche istigh in aonacht leis an seana-mhnaoi de mháthair dó: bhí an iomarca dúil ins na cártaí aige.

Oíche éigint eile dá raibh sé ag teacht, cé a léimfeadh chuige ná an gruagach.  “Sea, a fhir mhaith,” a dúirt sé, “an n-imireofá breith liom arís anocht?”

“D’imreoinn,” a dúirt sé; “ba chuma liom.”

Do himireadh an bhreith, agus má himireadh b’é an cleas céanna é: do bhuaigh an buachaill air.

“Cuir do bhreith airís!” arsa an gruagach.
“Cuirim do bhreith ort,” ar seisean, “go gcathfaidh tú bean a fháil dom.”
“A Dhia mhuise,” arsa an gruagach, “maran deacair tú a shásamh! Shíleas go raibh rud maith déanta agam duit.”
“Sea.  Caithfir bean a fháil dom,” ar sisean.
Sea.  Isteach leo, pé áit go raibh mná ag an ngruagach, agus do thug sé chuige dosaen éigint duine acu – mná rua ab ea iad eile go léir.

“Féach,” a dúirt sé, “an bhféadfá bean a phiocadh astu san, nó an mbeifeá sásta le héinne acu?”
“Ní bheinn,” ar sisean, “mar níor airíos aon mholadh riamh ar mhná rua, agus pé cuma é, níor thugas riamh aon taitneamh do dhuine acu, nó an bhfuil aon tsaghas eile agat ach iad san?”
“Tá,” a dúirt an gruagach.  Thug sé leis scata eile ban, agus iad so go léir dubh.  “An bhfaighfeá éinne ina measc san,” arsa an gruagach, “a dhéanfadh aon tsásamh ort?”
“Ní bhfaighinn,” a dúirt sé; “táid siad so go léir ró-dhubh, agus ní beag dhom mé féin a bheith dubh gan a bheith ag breith duine acu súd <liom>!”

Do bhí cailín eile ar fud an tí, agus í ag éisteacht agus ag féachaint ar an obair go léir, agus do bhuail sí a méar uirthi féin ag déanamh comharthaí dho í féin a lorg ar an ngruagach.

“Is dóigh liom,” a dúirt sé, “go dtógfaidh mé an cailín sin ansan.  Is fearr í ná éinne des na mná atá taispeánta agat dhom.”
“Ní fheadar an tsaol,” a dúirt an gruagach – níor mhaith leis in aon chor í seo a bheith tofa aige – “ach ar ndóin, caithfear do thoil a thabhairt duit.”

An deamhan blúire dhe ná gur thóg roimis abhaile í, agus tar éis tamaill do deineadh iad a phósadh.  Airiú, do bhí ana-phósadh acu, agus slí rince agus gach aon ní chun a dtoile acu sa chúirt bhreá a bhí aige.

Do thosnaigh a bhean ar bheith ag insint nithe dhó agus ar bheith á chomhairliú.  “Do chomhairleoinn duit anois,” a dúirt sí, “fanúint sa bhaile agus gan a bheith ag gabháil i dtreo an ghruagaigh úd a thuilleadh. Geobhaidh san an ceannsmách ortsa dá fhaid a rithfidh leat, agus buafaidh sé ort san imirt.”

“Airiú, b’fhéidir ná buafadh,” a dúirt an buachaill – nó b’é an fear anois é, a fear pósta.
“Má bhuann sé ort,” a dúirt sí, “ní fheadaraís in aon chor ach na geasa le cruacht a chuirfidh sé ort, mar tá sé ag faire agus cuireann sé na geasa céanna san go minic ar dhaoine: Claíomh Solais atá ag gruagach sa Domhan Toir a thabhairt chuige isteach ina láimh, agus ceann an ghruagaigh ina theannta san.  Níl aon fhear draíochta sa dúthaigh,” a dúirt sí, “ró-mhaith don ghruagach so atá sa Domhan Toir, agus tá ana-dhúil aige seo a cheann a fheiscint, ar aon tslí, tabhartha chuige ag duine éigint, mar do bheadh an bua aige féin as san amach ar dhraíocht nó ar pé rud ba mhaith leis.”

Do leog sé air a bheith ag éisteacht léi agus leis an gcomhairle go léir, ach má bhí, an deamhan, níor stop san dos na cártaí é.  Théadh sé ag imirt i gcónaí, agus oíche eile dá raibh sé ag teacht cé phreabfadh chuige ná an gruagach!
“Sea, a fhir mhaith,” arsa an gruagach, “ní fheaca le tamall anois. Is dócha go bhfanann tú sa bhaile ar fad ó phósais?”
“Ní fhanaim, mhuise,” arsa an buachaill; “bím ag scoraíocht i gcónaí.”
“An n-imireofá breith anois?” a dúirt sé.
“Ba chuma liom i dtaobh a dhéanamh,” a dúirt an buachaill.

Fuair sé na cártaí arís agus do thosnaigh an imirt eatarthu, ach má thosnaigh do bhuaigh an gruagach.
“Sea.  Cuir do bhreith!” arsa an buachaill leis.
“Cuirim do bhreith ort,” a dúirt an gruagach, “claíomh solais atá ag gruagach sa Domhan Toir – caithfir an claíomh so a thabhairt chugam isteach im láimh, agus ina theannta san caithfir ceann an ghruagaigh a thabhairt chugam!”
“Is dócha,” arsa an buachaill, “go mbeidh so cruaidh go maith orm?”
“Is cuma san,” a dúirt sé, “ach caithfir é a dhéanamh.  Do dheineas-sa gach ní dár iarrais-se agus caithfirse déanamh mar a deirimse anois leat.”

Do chuaig sé abhaile agus d’inis sé an scéal don mhnaoi.  “Bhí a fhios agamsa,” ar sise, “gurb shin mar a imeodh ort, agus anois féach cad atá le déanamh agat.  Téir ag triall air arís agus abair leis go gcaithfidh tú roinnt laethanta a fháil chun tú féin a fháil ullamh.”

Do chuaigh.  “Ó, féadfair,” a dúirt sé, “pé méid aimsire is maith leat.”

Do fuair an bhean srian dó.  “Comáin leat ag triall air anois,” a dúirt sí, “arís, agus abair leis go gcaithfidh sé capall a thabhairt duit chun an chlaímh seo do sholáthar, agus an chínn.  Tabharfaidh sé chugat roinnt chapall, capaill bhreátha go léir, agus ná tóg aon chapall acu so. Tabharfaidh sé chugat roinnt eile acu, ar dhath eile, agus capaill níos breátha ná an chéad chuid, agus ná tóg aon cheann acu so.  Beidh na capaill go léir aige á thiaispeáint duit, agus féadfair an tsrian so a chrotha: pé capall a thiocfaidh chugat cuir air an tsrian, agus ná toibh aon chapall eile ach an ceann san.”

Do bhí san amhlaidh.  Chuaigh sé ag triall ar an ngruagach.  “Sea anois,” a dúirt sé, “táim chun dul fé dhéin an ghruagaigh sa Domhan Toir, ach caithfir capall a thabhairt dom.”
“Tabharfad,” a dúirt an gruagach.  Do thiaispeáin sé dhó cuid des na capaill bhreátha so ach níorbh aon chabhair é, ní thógfadh sé aon cheann acu; agus i gcionn tamaill do chroth sé an tsrian agus do tháinig chuige seana-chapaillín dubh lom giobalach agus na cnámha as polla an chraicin aici.
“Airiú, ar ndóin,” a dúirt an gruagach, “níl aon bhaol gurb í sin a bhéarfair leat?”
“Sin í an ceann céanna atá agam le breith liom,” a dúirt an buachaill.
“Ó mhuise,” a dúirt sé, “tá sí go holc agat! Níl aon tora againn-ne uirthi sin anso.  Sin í go dtugaimíd “An Láirín Mhuirceach Dhubh” uirthi.”
“‘Sí an Láirín Mhuirceach Dhubh a bheidh agamsa!” a dúirt sé.
“Féadfairse na capaill bhreátha a choinneáilt.  Tá sí seo i bhfoirm maith mo dhóthain-se.  Is dócha ná hoirfidh aon chapall dom uim an am go bhfeicfidh mé an gruagach sa Domhan Toir – go gcuirfidh sé deireadh liom?”
“Á, ní móide go gcuirfeadh,” arsa an gruagach so.

As go brách leis, agus do bhí sé ag cur de riamh is choíche chun gur tháinig sé pé áit go raibh cúirt an ghruagaigh seo sa Domhan Toir. Bhí fallaí móra arda timpeall na cúirte, agus do dhein an Láirín Mhuirceach Dhubh isteach ar an bhfalla chun é a léimt, ach ní raibh aon choinne aige seo go bhféadfadh sí é a léimt agus is amhlaidh a thairrig sé srian léi chun gan é a leogaint di – tabhairt fé in aon chor.  Ach má dhein do labhair an láirín leis:
“Ná dein a leithéid,” a dúirt sí, “agus ná tairrig aon tsrian liomsa, pé áit go n-oirfidh dom dul.  Níl aon ní chun teip orm!”

Do dhruid sé amach tamall ón bhfalla arís agus do scaoil srian leis an láirín, agus má dhein ní raibh moill neomait uirthi an falla mór ard so a ghlanadh isteach.

Airiú, do bhí sé istigh, agus do fuair sé stábla agus do chuir sé an láirín isteach ann.
“Imigh ort anois,” a dúirt an láirín leis, “agus téir ag triall ar an ngruagach.  Abair leis pic chruinneachtan a thabhairt duit i gcóir do chapaill, agus ní mharóidh sé in aon chor anocht tú, b’fhéidir, mar cuirfidh sé ionadh air cad é an saghas duine atá tar éis teacht isteach os cionn an daingin le hairde atá timpeall air.”

D’imigh sé air fé dhéin an ghruagaigh, agus do bhí an gruagach go droch-hairíonach leis.
“Sea,” a dúirt sé.  “A leithéid seo atá uaim.  Tá mo chapall ar stábla agam, agus caithfidh tú pic chruinneachtan a thabhairt dom di mar bhéile.”  Do thug, go leisciúil.

D’fhill sé thar n-ais arís ag triall ar an ngruagach.  “Caithfidh mé féin,” a dúirt sé, “óstaíocht na hoíche a fháil uait.”

“Caithfear,” a dúirt sé, “is dócha, agus ní fheadar cé acu é, agus táim chun tú a mharú,” a dúirt sé.
“Ní dhéanfair a leithéid,” a dúirt an buachaill seo leis.
“Ní dhéanfaidh mé anocht é,” a dúirt sé; “agus ní mharód go fóill tú, b’fhéidir.  Ach má fhéadann tú aon chleas a dhéanamh, i bhfoirm cleas draíochta, níos fearr ná mar a fhéadfadsa a dhéanamh, b’fhéidir ná maróinn in aon chor tú.  Amárach,” a dúirt sé, “caithfirse tosnú ar an gcéad chleas.  Féadfair dul i bhfolach pé áit ar fud na háite seo gur maith leat é, agus má fhéadaimse tu a fháil, pé áit go bhfuileann tú dultha i bhfolach, beidh buaite agam ort, agus má bhuaim mar sin ort,” a dúirt sé, “trí lá as a chéile, buinfidh mé an ceann díot!”
“Agus má bhuaim,” a dúirt an buachaill, “cad atá le déanamh?”
“Tá,” a dúirt sé, “go raghadsa i bhfolach, trí lá i ndiaidh chéile, agus má fhéadann tusa mé a aimsiú beidh buaite agat orm.”

Sea.  B’shin mar a bhí, agus do chuaigh an buachaill ar maidin amárach agus d’inis sé don Láirín Mhuirceách Dhubh cad a bhí ráite ag an ngruagach leis.
“Sea go díreach,” ar sise.  “Bhí a fhios agam.  Tar anso,” a dúirt sí, “agus stath amach ceann des na fiacla astum – ceann i bhfad siar im bhéal air sin.”  Do dhein, agus ní raibh puinn tinnis uirthi in aon chor an fhad a bhí an fhiacal aige á statha.  Ba mhó a bheadh anois ar dhuine nuair a bheifí á straca uaidh!
“Féach anois,” a dúirt sí: “téir féin isteach ansan in inead na fiacaile, agus beidh tú mar a bheadh aon fhiacal istigh ann.”  Do chuaigh sé isteach i mbéal na láiríne, agus ba ghairid gur thosnaigh an gruagach ar bheith á lorg ins gach aon áit ar fuaid an bhaill, agus do bhí teipthe air baileach glan é a fháil, anso ná ansúd, chun go raibh an t-am caite a bhí ráite chun é a bheith fáltha.
“Sea.  Tar amach anois,” a dúirt an láirín leis, “agus cuir isteach an fhiacal cheart ionam.”  Do dhein.  Chuaigh sé ag triall ar an ngruagach.
“Cá rabhais i gcaitheamh na haimsire?” a dúirt an gruagach, “is a rá gur theip orm tú a fháil?”
“B’olc uait é,” a dúirt sé.  “Do bhíos amuigh timpeall an stábla i gcaitheamh an lae, pé cuma ná feacaís mé.”
“Tá buaite agat orm inniu,” arsa an gruagach.

Lá arna mháireach, d’inis sé don láirín cad a bhí le déanamh arís.
“Sea go díreach,” ar sise.  “Féach, tar agus stath ruibe amach as m’eireabal agus téir féin isteach ann in ionad an ruibe, agus beidh tú mar a bheadh aon ruibe den eireabal.”  Do dhein.

Airiú! do thosnaigh an phiardáil ag an ngruagach arís, agus an lorg, agus níor fhág sé aon áit gan tóch agus gan lorg chun go raibh an t-am caite arís, agus teip é a fháil.  Do bhuail an buachaill chuige.
“An bhfuil teipithe ort?” a dúirt sé leis an ngruagach.
“Tá,” a dúirt sé, “pé áit go rabhais.”
“Ní rabhas i bhfad ó bhaile, mhuise,” a dúirt sé.  “Do chaitheas an lá go léir ansan timpeall na gclóiseanna agus timpeall an stábla.”
“Theip orm tú a fheiscint,” arsa an gruagach.  “Tá buaite agat orm dhá uair,” a dúirt sé, “ach ní bhuafair amárach orm!”

D’inis sé arís amárach don láirín go gcaithfeadh sé dul i bhfolach.
“Sea más ea,” a dúirt sí.  “Tairrig ceann des na taraingí amach as crú thosaigh ansan agus téir isteach in inead an tarainge, agus gheallfainn dhuit ná haimseóidh sé ansan tú!”

B’shin mar a bhí.  Do thairrig sé an tarainge agus chuaigh sé féin isteach ann agus do dhein tarainge dhe.  Níorbh aon bhrí an réaba a bhí déanta ag an ngruagach na laethanta roimis sin á lorg seachas mar a dhein sé an lá so, ach b’é an cleas céanna é: theip air.
“Cá rabhais,” a dúirt sé, “gur theip orm tú a fháil?”
“Ní rabhas i bhfad uait in aon chor,” a dúirt sé.  “Ní théim chun aon aistir uait, ná ní théim ró-mhór i bhfolach ort in aon chor, pé cuma ná haimsíonn tú mé.  Bhíos ansan ar fud na gclóiseanna agat agus ar fud an stábla.”
“Sea,” a dúirt an gruagach.  “Tosnódsa anois amárach féachaint an bhféadfairse mé a fháil, más ea.”

D’inis sé don Láirín Mhuirceách Dhubh arís cad a bheadh ina chóir féin amárach, agus go gcaithfeadh sé an gruagach a aimsiú.
“Airiú,” a dúirt sí, “aimseóidh tú go breá.  Féadfair bualadh isteach ar fud an tí agus beidh cailín istigh ann.  Chífidh tú fáinne breá ar a méir. Sin é an gruagach, agus má fhaigheann tú aon fhaill ar an bhfáinne,” a dúirt sé, “snap don mhéir é agus bí á chaitheamh isteach sa tine, agus nuair a bheir, déanfaidh gruagach arís don fháinne.”

B’shin mar a bhí.  Do bhí an gruagach dultha i bhfolach, agus nuair a thosnaigh so ar é a lorg do bhí sé mar dhea á leogaint air bheith ag féachaint anso is ansúd ins gach aon bhall féachaint cá bhfeicfeadh sé é, chun gur bhuail sé isteach ar fud na cistean.  Do bhí an cailín istigh, ag obair léi, agus nuair a dhruid sí in aon chóngar dó thug sé fé ndeara an fáinne.
“Airiú,” ar seisean, “nách breá go léir an fáinne é sin ar do mhéir, a chailín!”
“Ó mhuise, ní breá,” a dúirt sí.

Do lean sé ag moladh an fháinne riamh is choíche, agus nuair a tháinigh sí in aon chóngar dó do strac sé an fáinne amach dá méir. “A Dhia,” a dúirt sé, “fáinne breá go léir! Ní thúrfaidh mé dhuit a thuilleadh é” – agus do dhein fé dhéin na tine leis chun é a chaitheamh isteach.
“Á, ná dein a leithéid!” arsa an fáinne.  Leis sin do dhein gruagach den fháinne.
“An raibh a fhios agat,” a dúirt an gruagach, “gur mé a bhí ann?”
“Is cuma liom cé acu é,” ar sisean.  “Bhí a fhios agam go bhfaighinn in áit éigint tú.”
“Tá buaite agat orm arís inniu,” ar seisean.
“Tá” a dúirt an buachaill, “agus buafaidh mé i gcónaí ort!”

D’fhan an scéal mar sin go dtí ar maidin lá arna mháireach.  Nuair inis sé don láirín an obair an lae a bhí roimis: “A leithéid seo d’áit go mbeidh sé inniu,” ar sise.  “Tá seó de chrainn úll sa gháirdín aige sin. Táid siad go léir líonta d’úllaibh ach aon chrann amháin, agus níl air sin ach aon úll amháin agus tá san ar an úll is breátha sa gháirdín. Sin é an gruagach,” a dúirt sí, “agus bí á lorg leat, agus ag siúl ins gach aon bhall, agus nuair a raghaidh tú sa gháirdín féadfair do shúil a chur ar an úll so atá ráite agam leat.  Strac anuas den chrann é, agus beidh an cailín ag faire ort i gcónaí.  Chomh luath is a thógfair anuas den chrann é, tairrig do scian amach as do phóca agus bí chun smut den úll a thabhairt don chailín, agus cuirfidh an gruagach in iúil é féin ansan duit!”

B’shin mar a bhí.  Do leog sé air a bheith á chuardach ar feadh i bhfad, agus i ndeire báire do bhuail sé tríd an ngáirdín ag féachaint ar na crainn agus ar na húlla, agus do chonaic sé an t-úll breá dearg in airde ar chrann, agus gan air ach an t-aon úll amháin.
“Mhuise, conas,” a dúirt sé leis an gcailín, “nár tháinig air sin ach an t-aon úll amháin?”
“Sea.  Ní fheadar,” a dúirt sí.
“Is dócha,” a dúirt sé, “gur úll ana-bhreá é le n-ithe” – agus do sciob sé ina láimh leis é anuas den chrann; thairrig scian as a phóca:
“Tabharfaidh mé a leath dhuitse,” a dúirt sé léi.

Leis sin do liúigh an gruagach: “Faire go brách, ná dein!” a dúirt sé.  “Mise atá ann.”
“Mhuise, an dial,” a dúirt sé, “is greannmhar an áit go rabhais, agus is greannmhar an rud a dheinis díot féin.  Dhóbair tú a bheith ite agam!”
“Sea, tá buaite agat orm ar aon tslí,” a dúirt an gruagach, “agus níl ach lá eile anois agat chun mé a lorg.”
“Loirigeód,” a dúirt sé, “agus is féidir liom tú a aimsiú.”

D’inis sé an scéal arís don láirín, agus conas mar a bhí ag éirí leis.
“Anois,” a dúirt sí, “‘sé an rud a bheidh déanta aige dhe féin amárach ná ubh.  Beidh sé istigh ar an ndriosúr, socair istigh fé bhéal báisín.  Sin é an áit go mbeidh sé.  Féadfair dul isteach, agus ‘sé an tríú báisín isteach ó chúinne an driosúra go mbeidh an t-ubh fé.  Leog ort tart a bheith ort agus go n-oirfeadh deoch duit.  Tóg an báisín, agus chomh luath is a thógfair beir ar an ubh.  Féatair a rá nuair a chífir an t-ubh gur ubh lofa é agus lig ort a bheith chun é a chaitheamh amach an doras, nó é a bhriseadh ar chloich – agus sin é an gruagach arís agat.”

Sea.  Do lean sé ag lorg an ghruagaigh an lá san, agus bhí an lá ag dul i ndéanaí agus i bhfoirm é cortha de bheith ag lorg an ghruagaigh. Do bhuail sé isteach sa chistin.  Bhí an cailín istigh.
“Airiú,” ar sisean, “tá tart orm”; agus leis sin do rug sé ar an mbáisín seo a bhí ráite leis, thóg don driosúr é, agus do bhí ubh istigh fén mbáisín.  Do rug ina láimh ar an ubh – agus ní raibh aon tart air ach ag leogaint air.  D’fhéach sé go géar ar an ubh agus do chroith é.
“Airiú,” ar seisean, “sin ubh atá lofa!”
“Níl go deimhin,” arsa an bhean.
“Is dóin deirimse go bhfuil,” a dúirt sé, “agus déanfadsa é a bhriseadh ar an lic is chífir go bhfuil sé lofa.”

Leis sin do labhair an gruagach: “Á, ná dein, ná dein!” ar sisean.
“Mise atá ann!”
“An dial, is greannmhar an áit go rabhais,” ar sisean, “agus dhóbair dom tú a bheith briste.”
“Scaoil uait mé,” a dúirt sé.
“Ní scaoilfead go fóill,” a dúirt sé.  “Fan mar a bhfuileann tú chun go neósfair dom cá bhfuil an Claíomh Solais.”
“Scaoil uait mé agus neósfad,” ar seisean.
“Inis dom é agus scaoilfidh mé uaim tú,” a dúirt sé.

B’éigint dó insint cá raibh sé.  “Tá sé ina leithéid seo d’áit,” a dúirt sé, “istigh i gcóthra.  Féadfair dul agus é a fháil.”

Chuir sé dhe fé dhéin an chóthra agus do choinnibh a ghreim go daingean ar an ubh chun go raibh an claíomh fáltha aige.  Do bhí bua ag an gclaíomh so, aon duine go mbeadh sé ina láimh d’fhéadfadh sé é féin a chosaint ar pé namhaid a thiocfadh ina threo.  Mar sin féin, nuair a bhí an claíomh ina láimh b’é an chéad rud a dhein sé ná buille den obh a bhualadh ar an gcloich, agus leis sin do dhein gruagach den obh, ach é a bheith marbh! Nuair a fuair sé an gruagach sínte marbh do bhain sé an ceann de leis an gclaíomh so ar a shuaimhneas, agus chomh luath is a bhí san déanta aige chuaigh sé ag triall ar an Láirín Mhuirceach Dhubh.
“Conas éirigh leat?” a dúirt sí.
“D’éirigh go maith,” a dúirt sé.  “Tá gach aon ní déanta agam fé mar a bhí ráite agat.”
“Má tá,” a dúirt sí, “beam ag dul abhaile.”

Bhíodar, chomh maith.  Thugadar a n-aghaidh ar an mbaile, agus nuair a thánadar do bhí an bhean go mórálach toisc an chlaímh agus an chinn a bheith tabhartha aige leis.

“Ach bíodh a fhios agat anois,” ar sise, “ná fuil deireadh agat leis an ngruagach eile fós.  Tá fhéachaint ort an claíomh san a thabhairt ina láimh dó, agus an fhaid a bheidh an claíomh ‘na láimh tá ina chumas é féin a chosaint ortsa, pé arm eile a gheófá chuige, agus chun do gheasa a chomhlíonadh féadfair é a shíneadh chuige, agus arís má fhéadann tú é a mhealladh uaidh ar aon tslí, chomh luath is a gheobhaidh tú thar n-ais it’ láimh é bain an ceann de.”

B’shin mar a bhí.  As leis fé dhéin an ghruagaigh.
“Ar thugais leat iad?” a dúirt an gruagach.
“Do thugas go cruinn,” a dúirt sé.  “Sin é ansan an ceann agat.”
“‘Sé, gan dearamad,” a dúirt an gruagach.
“Agus sin é an claíomh,” a dúirt sé, á shíneadh chuige ina láimh, agus ní raibh a ghreim bogaithe i gceart aige dhe nuair a dúirt sé airís leis a’ ngruagach:
“Ó, gabhaim párdún agat: tá ruidín salachair ansan is fan go nglanfaidh mé dhuit é.”

Do leog an gruagach uaidh é, agus ‘sé an glanadh a dhein so air ná é a tharrac ar an ngruagach agus an ceann a scotha dhe! Chuir san deireadh leis.

Abhaile leis arís fé dhéin na mná, go mórálach, agus deireadh curtha leis an ngruagach aige.
“Níl sé marbh i gceart in aon chor agat,” ar sise.  “Níl teora lena chuid draíochta san.  Maireann a chroí fós, agus ‘sé an áit go bhfuil croí an ghruagaigh sin, tá sé in ubh, agus tá an t-ubh san istigh i nid, agus Seabhac na Faille Fuaire ag tabhairt aire don ubh san.  Tá draíocht ar an Seabhac chomh maith leis an ubh, agus tá an Fhaill Fhuar ar bhruach na farraige.  Caithfeam an t-ubh san a bhriseadh,” a dúirt sí, “sara mbeidh deireadh leis an ngruagach.  Tiocfaidh an t-anam thar n-ais ann arís chun go mbeidh an t-ubh briste, pé uair é.”

D’imíodar araon fé dhéin na Faille.  “Béarfaidh mé liom téad,” ar seisean.  “Casfaidh mé fé bhun ascall orm féin í.  Féadfairse mé a leogaint síos agus mé a tharrac aníos arís nuair a bheidh an t-ubh fáltha agam amach as an nid.”

Do dhein chomh maith.  Do scaoil sí uaithi síos é agus bhí sí ar a dicheall go maith chun gan leogaint dó titim síos.  Ach nuair a tháinig sé in aon chóngar don nid amach leis an seabhac agus do thosnaigh air, ag faire ar na súile a phiocadh as.  Thairrig sé chuige a chlaíomh, agus scathamh éigint den chlaíomh dár thug sé ar an seabhac cad a bhuailfeadh sé ach an téad, agus do gheárr! Le fánaidh a ghaibh sé ansan, más ea, agus do thit ina chnaip isteach sa bhfarraige.

Do léim an seabhac thar n-ais isteach sa nid agus d’árdaigh leis ina bhéal an t-ubh, ach má dhein ba mhaith an mhaise sin ag an mnaoi a bhí i mbarra na faille: do dhein sí seabhac draíochta, i bhfad ní ba mhire ná an seabhac a imigh leis an ubh; do scaoil ina dhiaidh é, agus nuair a bhí an scéal ag dul dian ar an seabhac do leog sé don ubh titim uaidh síos insa bhfarraige.

Anois, ba dhó leat go raibh an scéal chomh holc le riamh, ach féach ná raibh, mar do bhí an fear ag snámh thíos sa bhfarraige agus ní raibh moill neomait ar an mnaoi bradán a dhéanamh de.  D’imigh sé ar lorg an uibh, agus níorbh fhada in aon chor chun gur tháinig sé thar n-ais agus an t-ubh aige.  Do dhein sí fear arís de agus an t-ubh ina láimh aige.

Nuair a tháinig sé go barra na Faille b’é an chéad rud a dheineadar ná an t-ubh a bhriseadh.  Do bhí an gruagach marbh ansan arís acu, agus do bhaineadar an ceann go glan de leis an gclaíomh.  Chuir san deireadh leis.  Níorbh fhéidir don anam teacht arís ann thar n-ais.

D’fhilleadar abhaile, agus bhí gach aon ní go breá agus go maith ar a suaimhneas acu as san amach.  Bhí saibhreas don dúthaigh acu, agus iad ana-mhór, ana-thábhachtmhar.  Do bhíodh seó des na comharsain ag gabháil dó: “Mhuise, is iontach ná díolann tú an tseana-láirín mhuirceach san!”  Ach níorbh aon chabhair é.  Do dhéanfadh sé rud orthu agus do scarfadh sé léi, ach i gcónaí do chomhairlíodh an bhean é gan í a dhíol.  I ndeireadh báire do bhídís ag magadh fé mar gheall uirthi, agus an dial blúire dhe ná gur árdaigh leis í go dtí aonach éigint agus do dhíol.  Do bhí sí ag féachaint go holc.  Ní gá dhom a insint gurb iad na tincéirí a cheannaigh í, mar b’iad.  Cheannaíodar ar shuarachas í.  D’árdaíodar leo í, agus nuair a fhill so thar n-ais abhaile ní raibh aon tuairisc in aon char ar an gcúirt bhreá a bhí aige.  Ní raibh pioc roimis ach an seana-bhotháinín mar a raibh sé féin agus a mháthair, agus fiú amháin ní raibh an bhean fanta roimis sa tseana-bhotháinín.

“Sea,” a dúirt sé; “tá an scéal chomh holc le riamh anois, agus ba dhiail an díchéille dhomhsa an láirín a dhíol.  Ní raibh aon cheart agam scarúint léi.  Is dócha go bhfuil sé chomh maith agam dul agus í a cheannach thar n-ais uathu arís, má thugaid siad dhom í, agus ní thabharfadh dá mbeadh a fhios acu na dea-thréithe atá ag baint léi.”

D’imigh sé air agus do lean sé riamh is choíche iad ó áit go háit, chun gur shroich sé áit éigint go raibh aonach, agus do fuair sé an mheitheal thincéirí ann agus an tseana-láirín acu: iad a’ d’iarraig í a dhíol agus gan aon cheannaíocht mhór uirthi.  Thosnaigh sé féin uirthi, agus pé airgead iarradar de thug sé dhóibh é.  Thug leis abhaile an láirín arís, agus chomh luath is a tháinig sé agus an láirín aige do bhí an chúirt álainn go léir roimis: a mháthair istigh roimis sa chúirt seo agus a bhean arís, chomh maith is a bhíodar riamh!

Gheallfainn dhuit nár chuimhnigh sé as san amach ar scarúint leis an láirín, pé faid a mhair sé.  Agus do mhair sé go fada – saol ana-fhada. Agus is dóigh liom – d’airínn gur mhair an bhean ní ba shia ná é, agus is dócha gur dhein, mar d’fhéadfadh sí sin í féin a choinneáilt ina beathaigh le draíocht pé faid ba mhaith léi.

Agus b’shin é an chuma gur chríochnaíodar, an triúr acu: é féin, an bhean agus an mháthair.  Agus ní ceart an Láirín Mhuirceach Dhubh a dhearmad, mar is í a dhein an chuid ab fhearr den scéal.

 

Aa-Th. 329
A widow’s son on three separate occasions wins a game of cards played with a gruagach (wizard) and obtains (a) a castle in place of his miserable dwelling; (b) furniture to equip his new home and the wealth to support him, and (c) a wife whom he chooses with care, preferring a maid in the wizard’s house despite the latter’s unwillingness to part with her.

In spite of her warning, the widow’s son plays another game with the wizard, and as forfeit must fetch a sword of light from another gruagach in the Eastern World, and also the owner’s head. He obtains a horse from his opponent at cards, and, aided by the wise counsel of his wife and the helpful horse, he arrives in safety at the gruagach’s castle. There he and the gruagach hide on three successive days from each other. The lad, on the advice of the helpful horse, hides (a) in the place of a tooth pulled from the horse’s mouth; (b) in a hair plucked from the horse’s tail, and (c) in the place of one of the horse’s shoes. His opponent fails to find him.

The gruagach hides (a) in a ring on a girl’s finger; (b) in an apple on a tree; and (c) in an egg; on each occasion the helpful horse enables the lad to discover the hiding-place. Finally, the lad compels the gruagach to show him the sword of light, with which he kills and beheads him, returning with these trophies to the gruagach who sent him on his quest. By a trick, he cuts off his head; but the gruagach’s life-essence is in an egg guarded in a nest by the Hawk of the Cold Cliff. The lad descends the cliff on a rope; by mischance, he cuts the rope, the egg falls into the sea; his wife, however, pursues the egg’s guardian, turning herself into (a) a hawk; (b) a salmon; on breaking the egg the gruagach dies.

Yielding to the stupid chatter of his neighbours, the lad sells the horse, but, on finding that the castle and its contents have been lost to him in consequence of his ingratitude, he recovers the horse, and with its return all is restored to him.
Add to versions already listed FFC 188, Béaloideas, Vol. 30, pp. 16, 21.