Tráth éigint do bhí bean bhocht ann. Ní raibh puinn slí mhartha aici, agus mar sin féin bhí sé ag maireachtaint léi go deas seascair. Ní raibh éinne sa tigh in éineacht léi. Do thugadh sí tamall ag obair dos na comharsain agus tamall eile do bhailíodh sí iarrachtaí, idir a bheith ina bhacachas agus nífheadar cad a thabharfainn air. Agus do bhíodh ana-dhúil aici a bheith ag sníomh agus ag cniotáil agus ag gabháil don olainn ar gach aon saghas slí. Do thuilleadh sí pinginí airgid ar an rud so. D’oibríodh sí moch déanach, agus oíche éigint bhí sí fanta ana-dhéanach ag obair, ag gabháil don olainn, nuair a bhuail chúici isteach beirt seanabhan. Ní rabhadar ró-chríonna, ach mar sin féin níor mhná óga iad, agus bean óg acu á thabhairt leo ag triall ar an seanamhnaoi. Chuadar chun cainte leis an seana-mhnaoi agus dúradar léi gurb shin bean óg a fuaradar amuigh ansan, ‘go bhfuil taom éigint fáltha aici, is dócha, agus fágfam anso í anois ar feadh tamaill, féachaint an dtiocfadh aon fheabhas uirthi.’
Níor aithin an tseanabhean so an bheirt, ná an bhean óg, agus mar sin féin do dhein sí aon rud a fhéadfadh sí don mhnaoi óig, agus ní raibh puinn mothú inti. Do thosnaigh an bheirt sheanabhan in éineacht leis an mnaoi na holla ar bheith ag obair – duine acu ag cárdáil agus duine acu ag slámáil, agus le teacht an lae d’imíodar uaithi agus ní bhfuair sí a thuilleadh dá dtuairisc an oíche sin.
D’fhan an scéal mar sin ar feadh seachtaine. Do bhí an bhean óg aici. Ní raibh húm ná hám inti, ná aon mhothú in aon chor. Bhí gach aon aireachas ag an seana-mhnaoi á thabhairt di. Do bhuail chuici arís, oíche acu, an bheirt sheanabhan chéanna, agus é go maith déanach san oíche. Thosnaíodar arís ar bheith ag cárdáil agus ag slámáil di. Bhíodar ag obair leo, agus dúradar leis an seana-mhnaoi dul amach agus go gcaithfeadh sí scruid éigint a sholáthar dóibh i gcómhair na hoíche.
‘Ní fheadar,’ a dúirt sí, ‘cad é an scruid a bheadh agam?’
‘Cuir síos corcán uisce, ar aon tslí,’ a dúradar.
‘Níl an t-uisce istigh agam,’ a dúirt sí.
‘Ó, tabhair leat é,’ a dúradar.
Amach léi, agus bhí sí dultha chun droch-hamhrais ar an mbeirt sheanabhan. Do thug sí léi tadhascán uisce agus do chuir i gcorcán ar an dtine é. Do bhí an bheirt ag obair leo ar an olainn. Amach léi a’ d’iarraidh tadhascáin eile dhe, agus d’fhan sí amuigh ag éisteacht féachaint cad a bheadh ar siúl acu an fhaid a bheadh sí uathu. Do thosnaigh duine acu crónán amhráin:
‘Cailleach ag cárdáil is cailleach ag slámáil,
Is is maith an scruid áirneáin bean an tí ar ball againn.’
Is amhlaidh a bhíodar ag faire ar í a mharú agus í dh’ithe. D’airigh sí uathu go breá cad a bhí le déanamh – ‘Agus is dócha,’ a dúradar, ‘dá mbeadh aon mhothú sa mhnaoi óig seo go dtabharfadh sí cúnamh son tseana-mhnaoi – go dteipfeadh orainn í a mharú. Ach níl, ná ní bheidh, mar tá biorán suain ina cluais, agus chun go dtógfar é sin as an gcluais fanfaidh sí sin mar atá sí.’
Do tháinig an tseanabhean isteach arís le tadhscán den uisce, agus an rud go léir airithe aici. Chuir sí sa chorcán é, agus do bhí crích aici á dhéanamh ar fud an tí ar feadh tamaillín. Rug sí ar sheana-thuaigh a bhí ann is bhuail sí buille dhe sa bhloc a bhí ann is chuir ina seasamh ann í, agus do chaith sí amach tadhscán uisce. Thóg sí crann aráin a bhí ann is chuir sí i gcoimeád é. Do chuir sí liú aisti:
‘Olagón!’ ar sise. ‘Nách mór an scrios é! Tá an Fhaidhleann Mhór trí thine!’
Do léim an bheirt seanabhan a bhí istigh. Bhuaileadar a mbasa.
‘Ó, a thiarcais!’ arsa duine acu; ‘mo mhac! Tá sé imithe.’
‘Ó, éist!’ arsa an bhean eile/ ‘Nách measa dhomhsa mo shean-duine féin!’
Amach leo, agus nuair a chuadar amach ní raibh aon ionadh le feiscint. Ba mhaith an mhaise sin ag an seana-mhnaoi istigh, do chuir sí glas ar an ndoras agus do choigil an tine. Níorbh fhada in aon chor chun gur tháinig an bheirt amuigh ag glaoch iad a ligint isteach.
‘Ní leogfad,’ a dúirt an bhean istigh; ‘ní haon iontaoibh liom sibh.’ Bhíodar ag múirínteacht uirthi ach níorbh aon chabhair é. Do ghlaodar ar uisce na gcos chun an dorais a oscailt dóibh.
‘Ní fhéadfainn é,’ arsa uisce na gcos, ‘mar táim caite amach anso fé n-úr gcosa san aoileach.’
‘Is olc é,’ a dúradar. ‘Cá bhfuileann tú, a thuaigh,’ a dúradar, ‘nó an n-osclófá an doras dúinn?’
‘Ní féidir é,’ a dúirt an tua, ‘mar táim curtha anso – mo bhéal go daingean sa bhloc.’
‘An bhfuil aon sméaróid tine ansan osclódh an doras dúinn?’ a dúradar.
‘Ní fhéadfainn corraí,’ a dúirt an sméaróid, ‘mar tá mo chaipín oíche curtha orm!’ – Do bhí an luaith curtha os cionn na tine.
‘Cá bhfuil an crann aráin,’ a dúadar, ‘nó an n-osclódh sé dhúinn?’
‘Féach ná féadfainn, is dóin,’ a dúirt an crann aráin, ‘mar tá mo chos rachta.’
B’shin mar a bhí. Níorbh aon chabhair dóibh a bheith ag tathaint ar an seana-mhnaoi – ní osclódh sí dhóibh, agus b’éigint dóibh imeacht.
Lá arna mháireach do chuimhnigh an tseanabhean ar cad a bhí ráite mar gheall ar an mnaoi óig a bhí fágtha aici. Do chuardaigh sí an biorán ina cluais agus do fuair sí sáite ann é. Do thóg an biorán suain as an gcluais, agus do thosnaigh an bhean óg ar chaint léi agus ar insint di cérbh í agus conas mar a fuadaíodh nó a sciobadh í ag na seana-mhná so, agus gur dócha go raibh rud éigint fágtha ina hinead, ach ná raibh a fhios ag a muintir cá raibh sí féin gofa. Airiú, ní raibh sí ró-fhada ó bhaile in aon chor. Do bhí aithne mhaith ag an seana-mhnaoi ar a hathair: fear breá go léir – duine uasal ab ea é – a dúirt an tseanabhean.
I gceann lae nó dhó do cheartaíodar iad féin chun dul fé dhéin muintir na mná óige. D’imigh an bhean óg agus an tseanabhean, agus ar ndóin, is orthu a bhí an ionadh nuair a bhuaileadar chucu mar do bhí sí curtha acu le seachtain roimis sin nó níos a mhó – mar a shíleadar. Is dócha gur sciobtha a bhí sí; agus do shamhlaíodh daoine uim an am san go sciobaithí mórán daoine, go mór mór éinne go mbeadh aon bhreáthacht ag baint leo: b’iad ba mhó a sciobaithí; agus ní chreididís gur bás nádúrtha a fhaigheadh éinne óg: ‘sciobadh a thugaidís air i gcónaí. Ach do bhí sí seo sciobaithe ar aon tslí, ach do bhí sí beirthe thar n-ais anois ag an seana-mhnaoi. B’éigint dóibh géilleadh agus creidiúint a thabhairt don tseana-mhnaoi ná raibh sí curtha acu nuair inis sí an scéal go léir agus conas a thug an bheirt sheana-bhan chuici. Ní fheadar éinne cérbh iad na seana-mhná so, ach is dócha go raibh daoine éigint ag baint leo sa bhFaidhleann Mhóir, a rá go rabhadar chomh cráite nuair a airíodar trí thine í.
Do tháinig an tseanabhean thar n-ais, agus má tháinig ní leogfadh eagla dhi fanúint sa tigh níos mó. Do chuaigh sí ag triall ar an nduine uasal so go raibh an iníon beirthe uaidh, agus do choinnibh an duine uasal an tseanabhean go ceannasach, agus is é a thug gach ceart di pé faid a mhair sí ina theannta.
Aa-Th. 5oI* (FFC 188)
Two old women from a fairy ‘fort,’ carrying a young girl into whose ear they had put a slumber-pin (biorán suain), thus rendering her unconscious, enter a house whose occupant is busily engaged spinning wool. The mysterious visitors put the helpless girl in charge of the woman of the house, and, before departing at dawn, assist her in her work. A week later, the fairy women return and ask the housewife to fetch them some water. She does so but, suspicious of their attitude, on returning from a second visit to the well, she listens to their talk and overhears them chanting a refrain:
‘A hag carding, and another hag teasing [the wool],
And the housewife will serve later as a tasty morsel ! ‘
The housewife fills the cauldron with water, drives an axe firmly into a block of wood, throws some of the water outside the house, hides the bread-stick (crann aráin) and then rushes into the house shouting: ‘Alas, alas I The Faidhleann Mhór is ablaze! ‘
The two old women leave the house in dismay, one crying out that she has lost her son, the other her husband. But, when they find that they have been tricked, they return, only to find the house bolted against them. They call in turn for help from the feet-water, but the water replies that it cannot help as it has been thrown out. Neither can the axe nor an ember from the fire come to their aid, as the axe is fastened in a block of wood, and the ashes have been spread over the embers. The fairy-women are baffled and depart. Having learned from their chatter how the girl whom they had left in her care can recover her speech, the housewife removes the slumber-pin, the girl tells that she had been carried off and a changeling substituted for her. The woman restores the girl to her sorrowing parents who reward her by bringing her to their home as she fears another visit from her vengeful visitors.
To the versions listed FFC 188 add Béaloideas, Vol. 18, p. 115 and Vol. 24, p. 65.
Múscraí 