Scéal ar Lochlannach

Do chónaigh fear in áit éigint i gCiarraí: ball arna dtugaidís Clais na gCuach. Bhíodh sé ag obair, agus uaireanta ní fhaigheadh sé aon obair. D’imigh sé air ag lorg oibre. Níor stad cos de bhun gur chuaigh sé go Corcaigh. Theip an obair ansan air. As san go Sasana, agus do bhísé ag cur de riamh is choíche: d’fhaigheadh sé b’fhéidir seachtain anois is arís, ach bhí sé teipithe air aon obair shíoraí a fháil, agus bhí sé ag cuardach ins gach aon áit riamh is choíche chun gur shroich sé Tír na Lochlannach. Do casadh air seanduine ansan, agus dúirt an seanduine leis nuair inis sé gur ag lorg oibre a bhí sé:
‘Do thabharfainnse obair duint,’ a dúirt sé, ‘nó cad as duit?’
‘Thánag ó Éirinn,’ a dúirt an fear leis.
‘Airiú ‘se,’ a dúirt sé, ‘canad in Éirinn go rabhais?’
‘I gCiarraí,’ a dúirt an fear.
‘Na neósfá dhom canad ansan go rabhais?’
‘Áit arna dtugathar Clais na gCuach,’ a dúirt sé.
‘Sea go díreach,’ arsa an seanduine. ‘An bhfuil aithne agat an lios atá ann?’
‘Ó, tá go maith,’ a dúirt an fea, ‘mar níl sé i bhfad in aon chor ón áit inar chónaíos.’
‘Fan agamsa anois tamall,’ a dúirt sé, ‘agus tabharfadsa obair duit.’

D’fhan sé aige, agus níró-fhada a bhí sé fanta nuair a fhiafraigh an seanduine dhe: ‘An raghfá thar n-ais arís go hÉirinn,’ a dúirt sé, ‘agus teachtaireacht a dhéanamh domhsa?’
‘Ní raghainn.’ a dúirt an fear, ‘mar ná fuil aon ní agam a bhéarfadh ann mé. Níl feoirling airgid agamsa anois.’
‘Tabharfadsa do dhóthain airgid duit,’ a dúirt an seanduine. ‘Faigh ullamh tú féin ar maidin amárach. Ná bíodh aon eagla ort ná go bhfaighir fuíollach airgid uaimse. Imigh ort, agus nuair a ragha tú abhaile caithfir dul isteach sa lios. Seo dhuit saghas inneal bheag a bhéarfaidh ar aon rud a raghaidh in achrann ann. Beir leat é seo, agus cuir ar tinneal é ina leithéid seo d’áit nuair a raghair isteach ann, tá bord i leith do láimh clé nuair a raghair isteach. Tabhair leat pé rud a chífir ar an mbord san.’

Do fuair sé a dhóthain airgid uaidh, agus ar maidin lá arna mháireach thug sé aghaidh ar an mbaile arís.

Nuair a tháinig sé abhaile, i gcionn tamaill chuaigh sé fé dhéin an leasa. Bhí aithne mhaith ar an lios aige. Isteach leis, agus do chuir sé an ruidín seo a bhí tabhartha dhó ag an seanduine ar tinneal istigh san áit a dúradh leis. D’imigh sé isteach san tseomra eile agus do fuair sé istigh ar bhord a bhí ann rásúr. Chuir sé chuige é, agus d’fhan sé go dtí maidean lá arna mháireach féachaint cad air go mbeadh beirthe aige. Nuair a chuaigh sé ag triall ar an inneal bheag ar maidean lá arna mháireach cad abheadh roimis ná luch – beirthe ar shoc is ar shúilibh uirthi. Do chuir sé chuige go deas isteach i mboiscín í, agus as go brách leis arís fé dhéin an tseanduine: an luch agus an rásúr aige. Nuair a chuaigh sé ag triall air:
‘Ní rabhais i bhfad,’ a dúirt sé leis.
‘Ní rabhas,’ a dúirt sé; ‘níor dheineas aon mhoill.’
‘Ar thugais chugam na rudaí a dúirt leat?’
‘Airiú, an deamhan uathu!’ ar seisean, ‘do thugas, agus bhí cathú orm. Thugas liom an rásúr,’ a dúirt sé, ‘pé saghas í; agus do bhí cathú orm i dtaobh na luiche a bhí romham san inneal bheag a thabhairt chugat, mar níl aon ghnó agat di!’
‘Is cuma dhuit,’ a dúirt sé; ‘buinfeam tarrac éigint aisti.’
Do chuir sé tadhscán uisce ar an dtine, agus nuair a bhían t-uisce te shocraigh sé é féin ar chathaoir.
‘Faigh an rásúr anois,’ a dúirt sé leis an bhfear so, ‘agus dein mé a bhearradh.’
‘Níor bhearras éinne riamh,’ ar seisean, ‘agus ní hiontaoibh liom tosnú ort.’
‘Ó, níl baol ort,’ a dúirt an seanduine.

B’éigint dó tosnú agus é a bhearradh, agus chomh luath is a bhí sé bearrtha aige do dhein an fear breá óg de arís!

Do bhí seanabhean ina suí sa chúinne, agus íchomh críonna leis an seanduine, nó níba shine. ‘Bearr mise anois!’ a dúirt sí.
”Dhia, an dial ort!’ ar seisean. ‘Conas a bhearrfainn tusa? Riamh ó rugamh mé níor bhearras aon bhean, a rá go dtosnóinn ortsa!’
‘Ná bíodh aon siar ná aniar agat,’ a dúirt sí, ‘ach tosnaigh agus bearr mé láithreach baill!’

B’éigint dó, agus nuair a bhí sí bearrtha aige – an bhean bhreá óg a dhein di arís! Do bhí an bheirt ansan aige, chomh breá, chomh hóg de bheirt is d’fhéadfá féachaint orthu.
‘Nuair atá an óige againn arís,’ a dúirt an fear, ‘tá sé chomh maith againn féasta a bheith againn.’

Fuair sé an luch agus do chuir ag beiriú í. Nuair a bhí an luch beirithe tógamh amach ar phláta í – is dócha ná raibh an pláta ró-mhór! An t-anairthe óladar ar dtúis, agus nuair a bhí an t-anairthe ólta acu do chonaic sé an lios a bhí i gClais na gCuach, agus bhí ór ins gach aon chúinne den lios!

‘A Dhia Mhuair!’ ar seisean. ‘Dá mbeinn sa bhaile – agus bead, láithreach!’
‘Ó, ní leóthair imeacht,’ arsa an seanduine, ‘chun go n-íosfair blúirín den fheoil.’ B’shin é uair a cuireadh chúcu an luch ar an bpláta, agus do roinneadh idir an dtriúr í. Chomh luath is a bhlais sé an fheoil theip air a thuilleadh den ór a fheiscint: ní bhfuair sé aon radharc eile air.
‘Aililiú!’ ar seisean. ‘An té ná híosfaidh an fheoil – nó ná faigheadh an fheoil – ba mhór an seó an t-anairthe!’

Agus tá an seana-rud so fanta ó shin in ár measc; ach tá athrú acu á dhéanamh air anois: ‘An té ná faigheadh an fheoil,’ a deir siad, ‘is mór an nócht an t-anairthe.’ Ach ar an slí eile airínnse an rud so ráite ar dtúis.

Aa-Th. 726* (FFC 188)
A Kerryman in search of work finds himself in Lochlann (Norway ?)*. He meets an old man who asks him what part of Ireland he comes from and, further, from what part of Kerry. When the old man hears that his native place is Clais na gCuach (The Hollow of the Cuckoos-a fictitious name) he asks the man if he knows a lios (a ‘fairy fort’) there, and the man tells him that it is close to his home. The old man sends him to Ireland to fetch certain things-unspecified-which he will find in the fairy fort. The messenger returns with a razor and a mouse. With the razor he shaves the old man and his wife, whereupon they regain their youth. The mouse is boiled, and when the Kerryman drinks the soup, he sees every corner of the fairy fort full of gold, but he is coaxed by his host to taste some of the mouse-meat, and this golden vision vanishes. The tricked Kerryman exclaims: ‘ For the person who has not eaten the meat great is the import of the broth! ‘

See Christiansen: Legends, 5010. O’Sullivan: Folktales 192 (276); Béaloideas, Vol. 29, p. 13 (137).

*Scandinavia is dóichí atá i gceist le Tír na Lochlannach